Video oyunları tarihinde çok az isim, Hideo Kojima kadar tutkulu bir hayran kitlesini ve aynı derecede ateşli bir şüpheci grubunu aynı anda yaratabilmiştir. O, kimileri için oyun medyumunun sınırlarını zorlayan, sinematik anlatıyı interaktif dünyayla birleştiren bir dahi, bir “auteur”dür. Kimileri içinse hikayelerini gereksiz yere karmaşıklaştıran, oynanıştan çok uzun sinematik sahnelere öncelik veren ve kendini fazla ciddiye alan bir şarlatandır. Peki gerçek hangisi? Metal Gear Solid‘de kötü adam Psycho Mantis’in hafıza kartımızı okuyup bize oynadığımız diğer oyunları sayması, ucuz bir numara mıydı, yoksa oyuncu ile oyun arasındaki duvarı sonsuza dek yıkan bir sanat beyanı mı? Veya Death Stranding‘in saatler süren ve birçok oyuncu tarafından “sıkıcı” bulunan yürüme mekanikleri, aslında bize modern dünyanın trajik “bağlantısızlık” hissini yaşatmayı amaçlayan bilinçli bir tasarım tercihi miydi? Bu soruların cevabı, basit bir evet veya hayır değil. Bu yazı, Kojima’nın kariyerini, sinema takıntısını, oyuncuyla oynamayı seven anlatı tarzını ve eserlerinin ardındaki felsefeyi derinlemesine masaya yatırarak bu karmaşık portreyi anlamlandırmayı hedefliyor.
BÖLÜM 1: OBJEKTİF KATMAN – YÖNETMENİN KÖKENLERİ
Sinema Tutkusundan Konsol Dünyasına
Hideo Kojima’nın tasarım felsefesini anlamak için önce onun bir oyun geliştiricisinden çok, bir sinemasever olduğunu kabul etmek gerekir. Gençliğinde ailesiyle her gün bir film izleme geleneği, onun görsel hikaye anlatıcılığına olan takıntısının temelini atmıştır. John Carpenter, Ridley Scott, James Cameron gibi yönetmenlerin eserleri, onun DNA’sına işlemiştir. Üniversite yıllarında film çekme hayalleri kurarken, video oyunlarının yükselişi ona yeni bir tuval sundu. 1986’da Konami’ye katıldığında, endüstri henüz emekleme aşamasındaydı ve “yönetmen” rolü tanımlanmamıştı. Kojima, oyunları sadece birer mekanik sistem olarak değil, aynı zamanda duygusal ve tematik derinliğe sahip olabilecek birer anlatı aracı olarak görüyordu. Bu vizyon, dönemin standartlarının çok ötesindeydi ve kariyerinin başından itibaren onu meslektaşlarından ayırdı.
Metal Gear’ın Doğuşu ve “Auteur” Teorisinin Temelleri
İlk büyük eseri olan Metal Gear (1987), aslında bir teknik kısıtlamanın ürünüydü. O dönemin MSX2 bilgisayarı, ekranda çok sayıda düşmanı ve mermiyi aynı anda gösteremiyordu. Bu sınırlama, Kojima’yı doğrudan çatışma yerine gizliliğe odaklanan bir oyun tasarlamaya itti. Böylece, “stealth” türünün temelleri atılmış oldu. Bu, onun kariyeri boyunca tekrar edecek bir deseni ortaya koydu: Kısıtlamaları bir engel olarak değil, yaratıcı bir problem olarak görmek. Metal Gear, sadece yeni bir oynanış mekaniği sunmakla kalmadı, aynı zamanda nükleer silahlanma ve savaşın doğası gibi yetişkin temalarını da işleyerek oyunların sadece çocuk eğlencesi olmadığını kanıtladı. Kojima, daha o zamandan bir “auteur” gibi davranıyor, kendi imzasını projenin her bir zerresine işliyordu.
BÖLÜM 2: ANALİZ – HİDEO KOJİMA İMZASI: DÖRDÜNCÜ DUVAR VE TEMALAR
“Oyuncu Değil, Katılımcı”: Psycho Mantis Anı ve Ötesi
Kojima’nın dehasının (veya bazılarına göre şarlatanlığının) en belirgin olduğu yer, oyuncu ile oyun arasındaki görünmez perde olan “dördüncü duvarı” yıkma konusundaki ısrarıdır. Bu yaklaşımın zirve noktası, şüphesiz Metal Gear Solid‘deki Psycho Mantis dövüşüdür. Mantis, zihin okuma gücünü kanıtlamak için oyuncunun hafıza kartındaki Castlevania gibi diğer Konami oyunlarının kayıt dosyalarından bahseder. Titreşimli kontrolcüyü (DualShock) telekinezi ile masanın üzerinde hareket ettirdiğini iddia eder ve oyuncudan kontrolcüyü ikinci porta takmasını ister. Bu an, bir bilgisayar programının kendi varlığının ve oynandığı platformun farkında olduğu hissini yaratarak milyonlarca oyuncuyu şoka uğrattı. Bu, basit bir hile değildi; oyuncuyu pasif bir izleyici olmaktan çıkarıp anlatının aktif bir “katılımcısı” haline getiren devrimci bir tasarımdı. Kojima, oyunun sadece ekranda olup biten bir şey olmadığını, oyuncunun zihninde, ellerinde ve yaşadığı odada devam eden bir deneyim olduğunu kanıtlıyordu.
Tekrar Eden Takıntılar: Genler, Memler ve Bağlantısızlık
Kojima’nın eserlerini birleştiren bir diğer unsur da tekrar eden felsefi temalardır. Metal Gear Solid serisi, “GENE” (genetik miras ve kader), “MEME” (kültürel miras ve fikirlerin yayılması) ve “SCENE” (çağın ve bağlamın birey üzerindeki etkisi) gibi karmaşık konuları işledi. Death Stranding ise bu temaları bir adım öteye taşıdı. Oyunda, insanları birbirine bağlamak için kelimenin tam anlamıyla kargo taşıyan Sam Porter Bridges karakteri, sosyal medyanın bizi hiç olmadığı kadar “bağlı” ama aynı zamanda “yalnız” hissettirdiği bir çağın metaforuydu. Oyuncuların inşa ettiği köprülerin veya bıraktığı merdivenlerin, diğer oyuncuların dünyasında belirmesi, tek kişilik bir deneyimi kolektif bir çabaya dönüştürüyordu. Kojima, “beğeniler” gibi soyut dijital etkileşimleri, somut ve anlamlı bir oyun mekaniğine çevirerek, yine oyunların ne olabileceğine dair beklentileri alt üst etti.
BÖLÜM 3: KİŞİSEL YORUM – DAHİ Mİ, ŞARLATAN MI?
Eleştirilerin Odağındaki Adam
Katmanlı analizin bu noktasında, madalyonun diğer yüzüne bakmak zorunludur. Kojima’ya yöneltilen eleştiriler de yabana atılacak gibi değildir. En yaygın şikayet, oyunlarındaki sinematik sahnelerin uzunluğudur. Bazen dakikalarca süren bu sahneler, oyuncunun kontrolü elinden alarak onu pasif bir izleyiciye dönüştürdüğü için eleştirilir. Hikayelerinin zamanla aşırı karmaşık, neredeyse anlaşılmaz hale geldiği; karakterlerin uzun diyaloglarla oyuncuya felsefe dersi verdiği de sıkça dile getirilir. Bazıları için bu, derinlikli bir anlatı iken, diğerleri için kendini beğenmiş bir yazarın kendi sesine aşık olmasından ibarettir. Death Stranding‘in oynanış döngüsü, bazıları tarafından meditatif ve dahice bulunurken, hatırı sayılır bir kitle tarafından da bir “yürüme simülatörü” olarak görülüp sıkıcı bulunmuştur. Bu eleştiriler haksız değildir; Kojima’nın eserleri sabır ve belirli bir zihin yapısı gerektirir ve bu, her oyuncuya hitap etmez.
Sonuç: Oyun Dünyasının Vazgeçilmez Provokatörü
Peki, onca kanıtı ve karşı kanıtı tarttıktan sonra vardığımız yer neresi? Hideo Kojima ne mutlak bir dahi ne de içi boş bir şarlatan. O, oyun dünyasının en değerli arketiplerinden biri: Provokatör. O, “oyun ne olmalıdır?” sorusunu sormaktan ve bu sorunun cevabını kendi cüretkar vizyonuyla vermekten asla çekinmeyen bir sanatçı. Eserleri kusurlu olabilir, temposu herkese uymayabilir, hikayeleri dağılabilir. Ancak onun oyunları, oynadıktan yıllar sonra bile zihninizde yer etmeye devam eder. Psycho Mantis’in zihninize sızdığı anı, Snake Eater‘ın sonunda The Boss’u öldürmek zorunda kaldığınız o trajik anı veya Death Stranding‘de bir başkasının yaptığı köprü sayesinde zorlu bir dağı aştığınız o minnet dolu anı unutamazsınız. Kojima’nın en büyük başarısı, oyunlarının mekaniklerinden çok, yarattığı bu unutulmaz “anlar”dır. O, bu medyumu ciddiye alarak, onun potansiyelini sonuna kadar zorlayarak hepimize bir iyilik yapıyor. Bazen başarısız olma pahasına bile olsa, video oyunlarının sadece birer ürün değil, aynı zamanda birer sanat eseri olabileceğini ısrarla kanıtlamaya çalışıyor. Bu yüzden, o bir dahi ya da şarlatan olmaktan çok daha fazlası: O, gerekli bir güç.
Okuyucu Etkileşim Sorusu (CTA): Hideo Kojima’nın oyunlarındaki hangi “dördüncü duvarı yıkan” an sizi en çok şaşırtmış veya etkilemişti?
